ก่อนที่เราจะไปดูว่ารัฐบาลจีนแจกเงินรางวัลอย่างไร ขอพาคุณย้อนอดีตรำลึกความหลังกันเล็กน้อย เชื่อว่าหลายคนคงเคยเห็นฉากครอบครัวพ่อแม่ลูกสมัยก่อนของจีน ที่ทุกบ้านจะมีลูกแค่คนเดียวผ่านตามาบ้างตามภาพยนตร์หรือซีรีส์จีน นั่นเป็นผลมาจากนโยบายลูกคนเดียว (One-Child Policy) นโยบายควบคุมจำนวนประชากรของจีน ประกาศใช้เมื่อพ.ศ. 2523 ที่ให้ทุกครอบครัวมีลูกได้แค่เพียงคนเดียว (จริงๆ ถ้าอยากมีมากกว่าหนึ่งคนก็สามารถทำได้ เพียงแต่ต้องจ่ายค่าบำรุงสังคมเพิ่ม หรือที่ทุกคนเรียกกันง่ายๆ ว่าค่าปรับนั่นเอง) โดยรัฐบาลสมัยนั้นอยากควบคุมจำนวนประชากรไว้ที่ราวๆ 1.2 พันล้านคน เพราะจีนที่เพิ่งก่อตั้งประเทศใหม่ไม่นานประสบกับปัญหาคนล้นเมือง จำนวนแรงงานเกินกว่าความต้องการ ประชาชนยากจนไม่มีงานทำ รัฐบาลรับมือกับปัญหาปากท้องไม่ไหว จึงเกิดเป็นนโยบายนี้ขึ้นมา ต่อมาพ.ศ. 2566 รัฐบาลจีนประกาศอนุญาตให้คู่สามีภรรยาที่มีความประสงค์สามารถยื่นขอที่จะมีลูกคนที่สอง (Selective Two-Child Policy) ได้ ในพ.ศ. 2559 จีนเดินหน้าเต็มกำลังกับนโยบายลูกคนที่สอง (The Universal Two-Child Policy) ให้พ่อแม่ชาวจีนสามารถมีลูกคนที่สองได้อย่างถูกกฎหมาย โดยไม่ต้องเสียค่าปรับและไม่ต้องยื่นขออนุญาต และในพ.ศ. 2564 รัฐบาลจีนก็ปล่อยนโยบายลูกคนที่สาม (Three-Child Policy) ออกมาอีก เพื่อรับมือกับวิกฤตสังคมผู้สูงวัยและปัญหาอัตราการเกิดลดลงที่ประเทศกำลังประสบอยู่ ซึ่งทำให้ปัจจุบันจีนมีจำนวนประชากรสูงถึง 1.4 พันล้านคน (พ.ศ. 2566) มากเป็นอันดับสองของโลกรองจากอินเดีย
กลับมาต่อกันที่นโยบายแจกเงินกระตุ้นจำนวนประชากรน้องใหม่ล่าสุดตามที่เกริ่นไป จีนเริ่มประกาศนโยบายดังกล่าวเมื่อ 1 มกราคม 2567 ที่ผ่านมา ในโลกออนไลน์ มีคนพูดถึงเป็นจำนวนมากว่ารัฐบาลจะแจกเงินรางวัลให้กับครอบครัวที่ “คลอดลูกคนที่สอง” มีการปั่นกระแสกันว่าจะแจกเงินเป็นจำนวนสูงถึง 20,000 หมื่นหยวน (ประมาณ 1 แสนบาท) (บางคนก็ตั้งคำถามว่า...นี่สูงแล้วหรือ) ข่าวล่าสุดเมื่อเดือนพฤษภาคม 2567 ที่ผ่านมา รัฐบาลเมืองเหอเฝย มณฑลอานฮุยออกประกาศแล้วว่าจะสนับสนุนเงินให้แก่พ่อแม่ที่คลอดบุตรคนที่สองและสามเป็นเงินจำนวน 2,000 และ 3,000 หยวน ตามลำดับ ซึ่งจะมอบเงินอุดหนุนเป็นเงินสดก้อนเดียว โดยมีเงื่อนไขว่า เป็นสามีภรรยาที่จดทะเบียนสมรสถูกต้องตามกฎหมาย โดยมีสามีหรือภรรยามีทะเบียนบ้านอยู่ในเมืองเหอเฝย และแจ้งเกิดบุตรที่เมืองเหอเฝยด้วยเช่นเดียวกัน (กรณีที่คลอดเป็นบุตรที่เป็นแฝดสองจะนับจำนวนจากลำดับการคลอด ดังนั้น บุตรแฝดสามขึ้นไปก็จะได้รับสิทธิ์ในกรณีของบุตรคนที่สาม) และมีข้อยกเว้นว่า ในกรณีที่บุตรคนที่สองที่มาจากการแต่งงานใหม่ (ครั้งที่สองขึ้นไป) บุตรที่มาจากการรับเลี้ยงหรือบุตรบุญธรรม บุตรคนที่สองที่เกิดตอนที่พ่อแม่ยังไม่ได้จดทะเบียนสมรส บุตรที่เกิดจากสามีภรรยานอกสมรส และบุตรที่เสียชีวิตหรือสาบสูญจะไม่มีสิทธิ์ได้รับเงินอุดหนุนจำนวนนี้ โดยพ่อแม่มีสิทธิ์ยื่นขอรับเงินอุดหนุนได้ภายในสามปีนับจากแจ้งเกิด หากเกินกำหนดเวลาไปจะถือว่าสละสิทธิ์
ขณะเดียวกันยังมีเมืองอื่นๆ ที่ออกนโยบายส่งเสริมการมีบุตรอีกหลายเมือง เช่น เมืองออร์ดอส เขตปกครองตนเองมองโกเลียใน เมืองจูจี้ มณฑลเจ้อเจียง มหานครเซี่ยงไฮ้ เมืองฉางจื้อ มณฑลซานซี เมืองมั่วเหอ มณฑลเฮยหลงเจียง ซึ่งแต่ละเมืองมีเงื่อนไข เกณฑ์การแจกเงิน จำนวนเงินอุดหนุนเลี้ยงดูบุตร และสวัสดิการอื่นๆ แตกต่างกันออกไปตามแต่รัฐบาลมณฑล เมือง หรือเขตจะกำหนด
นอกจากนี้รัฐบาลมณฑลหรือเมืองอื่นๆ ก็ออกนโยบายแจกเงินสมทบเป็น “ค่าเลี้ยงดู” ให้กับครอบครัวที่มีลูกสองหรือสามคนอีกด้วย ซึ่งมีเงื่อนไข จำนวนเงิน และระยะเวลาการสนับสนุนต่างกันออกไป มีทั้งแบบแจกเป็นรายเดือน และแจกแบบครั้งเดียวเป็นเงินก้อน สำหรับบางเมืองเป็นนโยบายแบบทดลองใช้เฉพาะบางเมืองหรือบางเขตพื้นที่เท่านั้น เช่น เมืองพานจือฮวา มณฑลเสฉวนกำหนดเงื่อนไขว่า สามีภรรยาที่มีทะเบียนบ้านและแจ้งเกิดบุตรในเมืองดังกล่าว และเป็นคู่สามีภรรยาที่ชำระเบี้ยประกันสุขภาพแล้วจึงจะมีสิทธิ์รับเงินสนับสนุนเลี้ยงดูบุตรคนละ 500 หยวนต่อเดือน เมืองเหิงสุ่ย มณฑลเหอเป่ยสนับสนุนเงิน 5,000 หยวนสำหรับการคลอดบุตรคนที่สาม สำหรับมณฑลยูนนาน บุตรคนที่สองขึ้นไปที่แจ้งเกิดในมณฑลนี้ มีสิทธิ์ได้รับเงินสนับสนุนสำหรับบุตรคนที่สอง 2,000 หยวน บุตรคนที่สาม 3,000 หยวน และได้รับเงินค่าเลี้ยงดูบุตรต่างหากอีกปีละ 800 หยวน เมืองจี่หนาน มณฑลซานตง ครอบครัวที่มีทะเบียนบ้านอยู่ในเมืองนี้ สำหรับบุตรคนที่สองและสามจะได้รับเงินสนับสนุนคนละ 600 หยวนต่อเดือน เป็นต้น นอกจากนี้ บางเมืองยังมีสวัสดิการอื่นๆ ที่ช่วยกระตุ้นให้ประชาชนมีลูกเพิ่มอีก เช่น ให้สิทธิ์คุณแม่อัลตร้าซาวด์ครรภ์ฟรี 1 ครั้ง หรือให้รางวัลเป็นวันลาคลอดเพิ่มให้คุณแม่ จาก 98 วัน เป็น 128 วัน บางเมืองให้มากถึง 158 หรือ 218 วัน (วันลาเยอะขนาดนี้อาจเป็นได้ทั้งแรงจูงใจและความหนักใจ ข้อดีคือคุณแม่จะได้วันหยุดอยู่กับลูกนานๆ ข้อเสียคือบริษัทจะมองว่ามีวันลาหยุดมากเกินไป ส่งผลเสียต่อบริษัท สู้เลิกจ้างพนักงานหญิงตั้งครรภ์ หรือไม่จ้างงานพนักงานหญิงที่แต่งงานแล้วแต่ไม่มีลูกไปเลยดีกว่า ตัดไฟแต่ต้นลม)
แน่นอนว่า ข่าวแจกเงินสนับสนุนดังกล่าวเป็นกระแสและเป็นที่ถกเถียงกันมากในโลกโซเชียล ทั้งใน Weibo และ Zhihu จนคำค้นหาคำว่า “คลอดลูกคนที่สองได้เงินอุดหนุนเท่าไร” ขึ้นมาเป็นรายการแรกในโปรแกรมค้นหาเว็บ Baidu ของจีน นอกจากนี้ยังมีคำค้นหาอื่นๆ อีกเช่น จะรับเงินอุดหนุนต้องเตรียมเอกสารอะไรบ้าง ต้องตรวจอะไรก่อนตั้งครรภ์เป็นพิเศษหรือเปล่า แจกเงินเป็นเรื่องจริงหรือเปล่า หรือแม้ถามว่า ควรมีลูกคนที่สองหรือเปล่า หลายคนตั้งคำถามว่า เงินเท่านี้จะพอเลี้ยงเด็กคนหนึ่งได้อย่างไรในยุคที่ข้าวยากหมากแพงเช่นนี้ ไหนจะแรงกดดันจากสภาพชีวิตแบบ “上有老下有小” ที่กลุ่มคนวัยทำงานมีหน้าที่ดูแลรับผิดชอบทั้งพ่อแม่ที่แก่ชราและเลี้ยงลูกเล็กที่อยู่ในวัยเรียน ลูกคนเดียวก็แทบเลี้ยงไม่ไหว สองคนเล่าจะไหวได้อย่างไร ชาวเน็ตบางคนก็ว่า ไม่ว่ารัฐบาลจะสนับสนุนเงินเท่าไรหรือไม่สนับสนุนเลยสักแดงเดียว อย่างไรเสียตนก็ยังอยากมีลูกสองคนอยู่ดี ตามความเชื่อแบบจีนที่ว่า “儿女双全” มีครบทั้งลูกชายลูกสาว เพราะตัวอักษรคำว่า ดี (好) ในภาษาจีนประกอบมาจากตัวอักษรคำว่า “女” และ “子” ที่มีความหมายว่าลูกสาวและลูกชาย สมัยก่อนจึงเชื่อว่าบ้านที่มีทั้งลูกชายและลูกสาวคือครอบครัวที่มีความสุขสมบูรณ์พร้อมพรั่งพร้อม มีทั้งหยินและหยาง หลายคนก็เห็นต่างว่า เงินที่รัฐบาลแจกจำนวนเท่านี้อย่าเรียกว่าเงินอุดหนุนเลย เรียกว่า “อั่งเปา” เสียยังดีกว่า อารมณ์เหมือนให้คูปองส่วนลด 50 หยวนเพื่อไปซื้อรถสปอร์ตหรู สุดท้ายแล้วก็ซื้อไม่ได้อยู่ดี
แล้วคุณล่ะ ถ้ารัฐบาลบอกจะมอบเงินเป็นรางวัลให้คุณ ถ้าคุณมีลูกเพิ่มอีกคน นโยบายนี้คุณจะซื้อหรือเปล่า นโยบายนี้จะช่วยแก้ปัญหาประชากรและสังคมสูงวัยของจีนได้จริงหรือ เราคงต้องตามดูกันต่อไป…
รายการอ้างอิง
Baidu Baike. (n.d.). Jihua Shengyu [计划生育]. Baidu. http://baike.baidu.com/item/计划生育/608369?fromtitle=计划生育政策&fromid=9208987.
Gao Ge. (2024, June 9). Gongxi! Duo haizi jiating zui gao ke ling 5000 yuan! Yuer butie zhengce da gengxin [恭喜！多孩子家庭最高可领5000元！育儿补贴政策大更新]. China Accounting News. https://mp.weixin.qq.com/s/GUGeojXwX1ReHIjSQLEzAg