เหนื่อยแค่ไหนถึงจะเรียกว่าทำงานหนัก?
ในยุคที่ผู้คนบ่นว่า “996” — เข้างาน 9 โมงเช้า เลิก 3 ทุ่ม ทำงาน 6 วันต่อสัปดาห์ — เป็นระบบการทำงานสุดโหด หลายคนอาจคิดว่านี่คือจุดต่ำสุดของการใช้แรงงาน แต่ถ้าลองหันกลับไปมองในประวัติศาสตร์จีน จะพบว่า คนในอดีตจำนวนมากไม่ได้มีแม้กระทั่งวันหยุด หรือเวลานอนอย่างเพียงพอ โดยเฉพาะข้ารับใช้และแรงงานในราชวงศ์ต่าง ๆ ที่ต้องทำงานแบบ “247” หรือ “24 ชั่วโมง 7 วันต่อสัปดาห์” แบบไม่มีวันหยุดเลยตลอดปี คำถามคือ คนในสมัยโบราณทำงานหนักขนาดนี้จริงหรือ? หรือเป็นเพียงภาพจำจากหนังย้อนยุค? บทความนี้จะพาไปสำรวจระบบการทำงานของคนในยุคโบราณของจีน ผ่านทั้งหลักฐานทางประวัติศาสตร์ วรรณคดี และบทบันทึกจากผู้มีชื่อเสียงในยุคนั้น
ในสมัยโบราณมีระบบการทำงานแบบ “996” หรือไม่?
คำว่า “996” เป็นคำฮิตในวัฒนธรรมการทำงานของจีนยุคใหม่ โดยเฉพาะในวงการเทคโนโลยี หมายถึง การทำงานตั้งแต่ 9 โมงเช้าถึง 3 ทุ่ม 6 วันต่อสัปดาห์ แล้วคนโบราณล่ะ มีระบบแบบนี้หรือไม่? ความจริงคือ ระบบ “996” ในปัจจุบันยังถือว่าเบาไป หากเทียบกับวิถีชีวิตของคนทำงานในยุคโบราณ โดยเฉพาะบ่าวไพร่และช่างฝีมือที่ต้องทำงานตั้งแต่ฟ้ายังไม่สางจนดึกดื่น ไม่ต่างจาก “247” หรือการทำงานตลอด 24 ชั่วโมง 7 วันต่อสัปดาห์
ใครในสมัยโบราณที่มีสิทธิ์ “ทำงาน” แบบราชการ?
ในยุคโบราณของจีน ซึ่งเป็นสังคมเกษตร คนส่วนใหญ่ไม่มีแนวคิดเรื่อง “เข้างาน” เพราะใช้ชีวิตอยู่กับการทำไร่ทำนาของตนเอง มีเพียงชนชั้นปกครอง เช่น ขุนนาง ข้าราชการ เจ้าหน้าที่ในราชสำนัก บ่าวไพร่ และช่างฝีมือต่าง ๆ เท่านั้นที่มีหน้าที่ “ไปทำงานประจำ” ทุกวัน
คำว่า “上班” มาจากไหน?
คำว่า “上班” (เข้างาน) มีที่มาจากคำว่า “上朝” หรือการเข้าเฝ้าในราชสำนัก คำว่า “班” เดิมทีหมายถึง แถวหรือขบวน และใช้เรียกกลุ่มขุนนางที่เข้าเฝ้า ซึ่งแบ่งเป็นฝ่าย文班 (ขุนนางฝ่ายอักษร) และฝ่าย武班 (ขุนนางฝ่ายบู๊) จึงเกิดคำว่า “上班” ขึ้นเพื่อสื่อถึงการเข้าไปทำหน้าที่ตามตำแหน่งอย่างเป็นทางการ
โบราณมี “ตอกบัตร” ไหม?
ในบทกวี 《诗经》มีการกล่าวไว้ว่า: “鸡既鸣矣,朝既盈矣” “东方明矣,朝既昌矣” แปลว่า เมื่อไก่ขัน ขุนนางก็มาเต็มศาลาแล้ว — บ่งบอกว่า เสียงไก่คือสัญญาณเริ่มต้นวันทำงานของขุนนางในราชสำนักจริง ๆ ในยุคหมิง ยังมีระบบ “ตอกบัตร” แบบโบราณ เรียกว่า “画卯” หรือการเขียนตัว “卯” เหม่าในสมุดเวลา เพื่อบันทึกเวลาเข้า-ออกงานในช่วงยาม “卯酉” เหม่า เวลาตั้งแต่(05:00–07:00 น.) ถึงยาม“酉” โหย่ว เวลาตั้งแต่ (17:00–19:00 น.)
เวลาเข้างานของคนสมัยก่อนเป็นอย่างไร?
ขุนนางในสมัยโบราณทำงานเฉลี่ยวันละ 12 ชั่วโมง เริ่มตั้งแต่ตีห้าหรือหกโมง และเลิกงานตอนเย็น สมัยราชวงศ์ฮั่นทำงาน 5 วัน หยุด 1 วัน ส่วนราชวงศ์ถังหยุดทุก 10 วัน แต่ที่โหดที่สุดคือยุคราชวงศ์หมิง ซึ่งจักรพรรดิหงอู่ “朱元璋” อนุญาตให้ขุนนางหยุดแค่เดือนละ 5 วันเท่านั้น
ระบบ “666” ≈ “996”?
หากเปรียบเทียบแล้ว ระบบทำงานในอดีตที่ต้องทำงาน 6 วันต่อสัปดาห์ วันละ 12 ชั่วโมง ก็ใกล้เคียงกับ “996” จนเรียกได้ว่าเป็น “666” (6 วัน 12 ชั่วโมง) ซึ่งโหดไม่แพ้กัน
มาทำงานสายจะถูกหักเงินไหม?
สมัยราชวงศ์ถัง ขุนนางที่ไม่มาประชุมเช้าโดยไม่มีเหตุผล จะถูกหักเงินเดือนทั้งเดือน! ส่วนคนที่มาสายก็อาจโดนลงโทษทางวินัย อย่างเช่น 赵孟頫 จิตรกรชื่อดังที่เคยโดน “เฆี่ยน” เพราะมาทำงานสาย
“247” ระบบทำงานไม่มีวันหยุดของคนโบราณ
ในบทกวีของ 欧阳修 กวีเอกยุคราชวงศ์ซ่ง ได้เขียนไว้ใน 《集禧谢雨》 ว่า: “十里长街五鼓催,泥深雨急马难回” “ตีห้าก็ถูกเร่งให้เข้าวัง ถนนสิบลี้เต็มไปด้วยโคลนตมแถมฝนที่ตกหนัก ขี่ม้าก็ยากเย็นแสนเข็ญ” เขาได้กล่าวไว้ว่า ขณะเดินทางไปทำงานกลางสายฝน ยังคิดถึงชีวิตตอนอยู่เมืองเล็กที่ได้นอนหลับอย่างเพียงพอ แสดงให้เห็นถึงภาระงานที่หนักอึ้งของขุนนางในยุคนั้น
ไม่ใช่แค่ขุนนาง—ทาสและช่างฝีมือก็ไม่มีวันหยุด
ข้ารับใช้ในราชวงศ์ชิง เช่น “音” ที่ปรากฏในบทความ 《婢音哀辞》 โดย 方苞 ต้องทำงานแบบ “247” จริง ๆ คือ “夜四鼓卧,鸡鸣而起,率以为常。” เธอนอนตอนตี 1–2 และตื่นตอนตี 5 ทุกวัน ทำงานวันละเกือบ 20 ชั่วโมง ไม่มีวันหยุดตลอดปี และสุดท้ายเสียชีวิตตั้งแต่อายุเพียง 17 ปี
แรงงานยุคใกล้สมัยใหม่ก็ยังทำงานหนัก
ในช่วงสาธารณรัฐจีน (民国) คนงานในเซี่ยงไฮ้ทำงานวันละ 8–11 ชั่วโมง เดือนหนึ่งทำงานสูงสุดถึง 28 วัน โดยเฉพาะอาชีพที่ใช้แรงงานหนักอย่างอาชีพต่อเรือ (造船)
ต้องรอถึงปี 1995 จึงจะมีวันหยุดเสาร์–อาทิตย์
แม้หลังการก่อตั้งสาธารณรัฐประชาชนจีน คนงานเริ่มได้หยุดสัปดาห์ละ 1 วัน แต่ยังต้องทำงาน 48 ชั่วโมงต่อสัปดาห์ จนกระทั่งปี 1995 รัฐบาลจีนจึงเริ่มใช้ระบบ “双休” หรือวันหยุดประจำสัปดาห์ 2 วัน อย่างเป็นทางการ
“247” — ความเหนื่อยล้าที่ยิ่งกว่าความคุ้นเคยของเรา ในขณะที่เรามองว่า “996” คือความโหดร้ายของระบบแรงงานยุคใหม่ ความเป็นจริงคือ คนในอดีตต้องเผชิญกับความเหนื่อยยากเกินกว่าที่จะพรรณนาได้และยาวนานยิ่งกว่ายุคปัจจุบัน ข้ารับใช้ต้องทำงานทั้งวันทั้งคืนโดยไม่มีวันหยุด ขุนนางต้องตื่นก่อนฟ้าสางและห้ามมาสาย ไม่เช่นนั้นจะถูกลงโทษอย่างรุนแรง ทั้งทางกายภาพและทางวินัย เมื่อมองย้อนกลับไป “247” ของคนสมัยโบราณจึงไม่ได้เป็นแค่เรื่องราวในประวัติศาสตร์ หากแต่เป็นบทเรียนที่บอกเราว่า การมีสมดุลระหว่างชีวิตและการทำงานคือสิ่งสำคัญที่มนุษย์พึงได้รับ ไม่ว่าจะอยู่ในยุคใดก็ตาม ผู้เขียนขอฝากไว้ว่า: “การทำงานหนักไม่ใช่ปัญหา แต่การทำงานโดยไม่มีวันหยุด ไม่มีเวลาพัก และไม่มีความหวัง — นั่นต่างหากคือสิ่งที่มนุษย์ไม่ควรต้องเผชิญอีกต่อไป”
รายการอ้างอิง
Wang, the History Teacher. (2021). The Daily Life of Ancient People: Was There a 996 Work System in Ancient Times? (1st ed.). Jiangsu Phoenix Literature and Art Publishing House. [讲历史的王老师. 古代人的日常生活：古代也有996工作制吗.江苏凤凰文艺出版社]